Czas pracy pracowników niepełnosprawnych opiera się na innych regulacjach niż w przypadku ogółu pracowników. W odniesieniu do osób niepełnosprawnych istnieje możliwość obniżenia norm czasu pracy, choć przepisy dotyczące ich zatrudniania traktują to jako wyjątek od reguły. Co do zasady niepełnosprawni pracują więc w tych samych normach czasu pracy co inni pracownicy, a w obniżonych tylko wtedy, gdy lekarz tak postanowi. Zbliża się jednak czas zmiany tych reguł, przestaną one bowiem obowiązywać najpóźniej 10 lipca 2014 r.
Bez zaświadczenia nie ma obniżenia
Podstawowe normy czasu pracy to 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (art. 129 § 1 K.p.). Takie normy obowiązują pracowników, którzy podlegają ogólnym regulacjom Kodeksu pracy, a więc zdecydowaną większość osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy. Na zasadzie wyjątku w niektórych wyodrębnionych grupach zatrudnionych stosowane są inne, obniżone normy czasu pracy. W przypadku niepełnosprawnych w stopniu znacznym lub umiarkowanym występuje norma obniżona do 7 godzin na dobę i 35 godzin na tydzień, jednak nie jest ona stosowana automatycznie.
Generalnie pracownicy niepełnosprawni wykonują pracę w tzw. normach podstawowych. Norma dobowa i tygodniowa, wynosząca odpowiednio 8 i 40 godzin, obowiązuje więc bez względu na stopień niepełnosprawności, z tym zastrzeżeniem, że co do zasady nie jest możliwe stosowanie wobec niepełnosprawnych normy tygodniowej o charakterze przeciętnym (art. 15 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), dalej ustawa o rehabilitacji. Jeżeli jednak pracownik legitymuje się znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, może starać się o wdrożenie wobec niego obniżonych norm czasu pracy, wynoszących 7 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień. Warunkiem obowiązywania takich norm jest wydanie przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarza sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną, zaświadczenia o celowości ich stosowania.
Zaświadczenie wydaje się na wniosek zainteresowanego pracownika, a do czasu jego uzyskania i przedłożenia pracodawcy czas pracy niepełnosprawnego ustala się w oparciu o ogólne normy podstawowe. Ich uchylenie bez wspomnianego zaświadczenia nie jest jednak zablokowane. Odrębną procedurę uchylenia przepisów art. 15 ustawy o rehabilitacji, dotyczącego nie tylko norm czasu pracy, ale również pracy w nadgodzinach i w porze nocnej, przewiduje art. 16 tej ustawy.
Zaświadczenie o stosowaniu skróconych norm nie daje podstawy do uchylenia zakazu wykonywania pracy przez niepełnosprawnego w nadgodzinach i w porze nocnej.
Wątpliwy tryb wydania zaświadczenia
Jak już wspomniano, pracownicy niepełnosprawni co do zasady pracują w normach podstawowych (z wyłączeniem przeciętności normy tygodniowej), chyba że zostanie wydane zaświadczenie lekarskie o celowości stosowania skróconych norm czasu pracy. Niezależnie od możliwości wydania tego zaświadczenia można jeszcze uchylić cały art. 15 ustawy o rehabilitacji, a więc również regulacje dotyczące zakazu pracy w nadgodzinach i w porze nocnej czy ustalające sztywną, a nie przeciętną normę tygodniową. W jednym przypadku, tj. w razie zatrudniania niepełnosprawnego przy pilnowaniu, niestosowanie art. 15 następuje z mocy samej ustawy. Uchylenie całego art. 15 lub jego poszczególnych zapisów może również nastąpić na podstawie wydanej na wniosek pracownika zgody lekarza medycyny pracy lub, w razie jego braku, lekarza sprawującego opiekę nad pracownikiem (art. 16 ust. 1 ustawy o rehabilitacji).
Przyjęte w art. 16 ustawy o rehabilitacji zasady uchylania odrębnych unormowań dotyczących czasu pracy niepełnosprawnych nie budzą większych kontrowersji. Poważne zastrzeżenia wzbudzał natomiast art. 15 ust. 2 ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2012 r. To wówczas przyjęto jako regułę, że niepełnosprawni pracują w ramach ogólnych norm czasu pracy (odpowiednio 8 i 40 godzin), a w normach skróconych tylko wtedy, gdy uzyskają zaświadczenie lekarskie o celowości ich stosowania. Konstytucyjność tej regulacji była przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku opublikowanym w Dz. U. z 2013 r. poz. 791 uznał, że przepis art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji w zakresie, w jakim uzależnia zastosowanie skróconych norm od uzyskania omawianego zaświadczenia, jest niezgodny z Konstytucją. Zakwestionowany przepis utraci moc 10 lipca br. Najpóźniej do tego dnia powinny więc wejść w życie nowe regulacje, uwzględniające zastrzeżenia Trybunału.
Niższe normy zasadą, a nie wyjątkiem
Stwierdzenie niekonstytucyjności art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji spowodowało podjęcie prac legislacyjnych nad nowymi, zgodnymi z konstytucją zapisami ustawy. Ustawę nowelizującą w tym zakresie przyjął Senat, kierując ją do dalszych prac w Sejmie. Proponowane zmiany są poważne, zakładają bowiem "odwrócenie" dotychczas obowiązujących zasad dotyczących skróconych norm czasu pracy dla niepełnosprawnych. Na mocy nowelizacji przyjęto, że pracownik o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności generalnie powinien pracować w normach skróconych. Normy podstawowe ogólne (odpowiednio 8 i 40 godzin) będą natomiast stosowane, jeżeli lekarz medycyny pracy lub w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad pracownikiem, wyrazi na to zgodę. W myśl nowych przepisów decyzja lekarza co do uchylenia art. 15 ustawy o rehabilitacji (całego lub jego poszczególnych artykułów) będzie podejmowana na wniosek pracownika. Jeżeli pracownik nie zgadza się z nią, będzie mógł w ciągu 7 dni od otrzymania zaświadczenia lekarskiego wnieść o ponowne przeprowadzenie badania, tym razem przez wojewódzki ośrodek medycyny pracy. Zgodnie z nowelizacją takie uprawnienie będzie przysługiwało również pracodawcy. W toku prac znajduje się również projekt Rządowego Centrum Legislacji (przyjęty przez Radę Ministrów), który przywraca stan prawny sprzed 1 stycznia 2012 r., bez wprowadzania dodatkowych zmian.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
