Czas pracy osób niepełnosprawnych od wielu już lat opiera się na odmiennych zasadach niż przewidziane dla ogółu pracowników. Regulacje dotyczące niepełnosprawnych, wynikające z przepisów odrębnych, wprowadzają pewne przywileje dla takich pracowników. Skorzystanie z nich obwarowane jest jednak warunkami, które, mimo zakwestionowania ich w pewnej części przez Trybunał Konstytucyjny, są nadal obowiązujące.
Sztywna norma bez wyjątków
Generalnie pracownicy wykonują pracę w tzw. normach podstawowych, tj. przez 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Normy te obowiązują we wszystkich systemach czasu pracy z wyjątkiem systemu ciągłego, gdzie norma średniotygodniowa może zostać przedłużona do 43 godzin. "Sztywność" norm rekompensowana jest jednak znacznie elastyczniejszymi zasadami dotyczącymi ustalania dobowego wymiaru czasu pracy, który w niektórych systemach, m.in. w równoważnym, może zostać przedłużony powyżej 8 godzin na dobę.
Wszystkie te reguły nie dotyczą pracowników niepełnosprawnych, których czas pracy ustalony jest w sposób stały. Do ogółu pracowników niepełnosprawnych odnosi się 8-godzinna norma dobowa i 40-godzinna norma tygodniowa (art. 15 § 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Podkreślić należy, że norma tygodniowa nie ma charakteru przeciętnego. Oznacza to, że dopuszczalna tygodniowa ilość godzin pracy niepełnosprawnego jest "sztywna" i nie może być bilansowana w ramach okresu rozliczeniowego.
Z formalnego punktu widzenia wobec pracowników niepełnosprawnych można stosować każdy system czasu pracy. Jednak, ze względu na niemożność przekroczenia 8- godzinnego wymiaru dobowego, w praktyce wykluczone jest stosowanie w ich przypadku systemu równoważnego. Podobnie niezasadne jest zatrudnianie niepełnosprawnego w systemach: pracy weekendowej czy skróconego tygodnia pracy, w których praca może być wykonywana do 12 godzin na dobę. W firmach stosujących zmianową organizację czasu pracy pracodawca musi też uważać, aby praca niepełnosprawnego zatrudnionego na II zmianie nie nałożyła się na obowiązującą w zakładzie porę nocną. Pracownik niepełnosprawny nie może bowiem pracować w nocy (oraz w nadgodzinach).
Krótsza dniówka z zaświadczeniem
Wymiar czasu pracy pracownika niepełnosprawnego, niezależnie od posiadanego stopnia niepełnosprawności, nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień. Legitymowanie się znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności daje jednak możliwość krótszej pracy - bo przez 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Warunkiem stosowania takich obniżonych norm jest przedstawienie przez pracownika zaświadczenia o celowości ich stosowania. Uprawnionym do jego wydania jest lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną.
Zaświadczenie lekarskie o celowości stosowania skróconych norm czasu pracy nie uchyla zakazu pracy niepełnosprawnego w nadgodzinach i w porze nocnej.
Dopóki lekarz nie wypowie się, czy celowe jest korzystanie przez pracownika niepełnosprawnego z obniżonych norm czasu pracy, traktuje się go jako objętego normami podstawowymi dla ogółu niepełnosprawnych, tj. 8 godzin pracy na dobę i 40 na tydzień. Jednak w razie wydania omawianego zaświadczenia, skrócone normy obowiązują od dnia, w którym przedstawiono je pracodawcy.
Ustawa o rehabilitacji (…) dość rygorystycznie normuje czas pracy niepełnosprawnych. Mimo to przewiduje dwa wyjątki od zasady stosowania sztywnych, a w niektórych przypadkach obniżonych norm czasu pracy oraz zakazu pracy w nadgodzinach i w porze nocnej. Zawarte są one w art. 16 ustawy, z którego wynika, iż przepisy art. 15 tej ustawy (określającego normy czasu pracy oraz wprowadzającego wspomniane zakazy) nie są stosowane:
Pierwszy wyjątek obowiązuje niejako automatycznie, bez konieczności podejmowania dodatkowych działań. Wystarczy, że pracownik jest zatrudniony przy pracy polegającej na pilnowaniu. W drugim przypadku potrzebna jest inicjatywa zainteresowanego pracownika wyrażona we wniosku do lekarza. Jeżeli ten wyrazi zgodę, niepełnosprawny może pracować nie tylko w normach czasu pracy obowiązujących pełnosprawnych (w tym w ramach przeciętnej normy tygodniowej), ale może też świadczyć pracę przy przedłużonej dniówce roboczej. Bez przeszkód może również podejmować pracę w nadgodzinach i w porze nocnej.
Skrócone normy do poprawki
Regulacja wprowadzająca obniżone normy czasu pracy dla niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, pod warunkiem, że posiadają oni zaświadczenie o celowości ich stosowania, obowiązuje od 1 stycznia 2012 r. Do tej daty sytuacja była zasadniczo odmienna, tj. pracownik niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym co do zasady pracował w normach obniżonych, chyba że w trybie art. 16 ustawy o rehabilitacji (…) normy te zostały uchylone. Uzależnienie stosowania skróconych norm czasu pracy nie tyle od stanu zdrowia niepełnosprawnego, co od uzyskania zaświadczenia lekarskiego, wzbudziło jednak wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego. Po analizie zakwestionowanych przepisów uznał on, że przepis art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji (…) w zakresie, w jakim uzależnia zastosowanie skróconych norm od uzyskania omawianego zaświadczenia, jest niezgodny z Konstytucją. Zakwestionowany przepis traci moc z upływem 12 miesięcy od dnia opublikowania wyroku (Dz. U. z 2013 r. poz. 791), tj. najpóźniej w dniu 9 lipca 2014 r.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.)
|