Z dniem 17 czerwca 2013 r. katalog urlopów z tytułu macierzyństwa uległ poszerzeniu o 26-tygodniowy urlop rodzicielski. Jednocześnie dodatkowy urlop macierzyński został podniesiony do docelowego wymiaru, wynoszącego odpowiednio maksymalnie 6 lub 8 tygodni. Oznacza to, że osoby ubezpieczone mogą korzystać z zasiłku macierzyńskiego przez rok, a nawet i dłużej. Przy czym, o ile wcześniej wysokość tego świadczenia stanowiła 100% podstawy wymiaru zasiłku, obecnie jest zróżnicowana w zależności od tego, na jakie urlopy i kiedy zdecyduje się osoba uprawniona.
Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy (patrz tabela) jako okres:
a od 17 czerwca 2013 r. również
Stanowi o tym art. 29 ust. 5 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową.
Uprawnieni do zasiłku macierzyńskiego
Warunkiem uzyskania tego świadczenia jest odpowiednio:
w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego.
Co istotne, z prawa do zasiłku macierzyńskiego mogą korzystać nie tylko pracownicy, ale i inne osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu niebędące pracownikami, jak np. osoby:
Co prawda nie przysługują im wówczas wymienione urlopy, ale (w świetle przytoczonego wcześniej przepisu) zasiłek macierzyński za okres tych urlopów już tak.
Od razu pełny wymiar świadczenia
O podstawowy i dodatkowy urlop (zasiłek) macierzyński oraz urlop rodzicielski można ubiegać się na bieżąco. W takim przypadku należy jednak pamiętać, aby:
Ustawodawca przewidział jednak jeszcze inną możliwość. Otóż nie później niż 14 dni po porodzie pracownica może wystąpić z pisemnym wnioskiem o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po takim urlopie - urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Stanowi o tym art. 1791 Kodeksu pracy, który jednocześnie obliguje pracodawcę do uwzględnienia wniosku pracownicy.
Podobne uprawnienia mają rodzice przyjmujący dziecko (dzieci) na wychowanie. W ich przypadku, w świetle art. 1824 K.p., pisemny wniosek o udzielenie, bezpośrednio po urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po takim urlopie - urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, należy złożyć nie później niż 14 dni po:
Co ważne, nie oznacza to, że pełne wymiary tych urlopów muszą być wykorzystane. Zarówno rodzice biologiczni, jak i adopcyjni mogą (w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy) zrezygnować z dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, w całości lub tylko częściowo, np. na poczet drugiego z rodziców. I tym razem ich wniosek powinien być uwzględniony przez pracodawcę.
Warto podkreślić, iż wystąpienie od razu o co najmniej roczny urlop z tytułu macierzyństwa przekłada się odpowiednio na wysokość świadczenia.
Wysokość zasiłku
Po wprowadzeniu do katalogu urlopów z tytułu macierzyństwa urlopu rodzicielskiego, wysokość zasiłku macierzyńskiego została zróżnicowana. O ile wcześniej miesięczny zasiłek wypłacany był wyłącznie w wysokości 100% podstawy wymiaru świadczenia, to od 17 czerwca 2013 r., w świetle art. 31 ustawy zasiłkowej w nowym brzmieniu, wynosi on odpowiednio:
lub też
Ta jednolita, 80-procentowa wysokość świadczenia przewidziana jest jednak wyłącznie w określonych przepisami (art. 31 ust. 3 ustawy zasiłkowej) przypadkach, tj. gdy:
Zasiłek macierzyński przysługuje od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, a więc bez tzw. okresu wyczekiwania.
Łączenie urlopu z pracą
Pracownik może łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu. Stanowi o tym art. 1821 § 5, art. 1821a § 6 oraz art. 183 § 4 K.p. Przy czym praca ta dopuszczalna jest w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.
W takim przypadku odpowiednio dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Natomiast wysokość zasiłku macierzyńskiego, w oparciu o art. 29 ust. 7 ustawy zasiłkowej, pomniejsza się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, w którym pracownik łączy korzystanie z wymienionych urlopów z wykonywaniem pracy.
Po rezygnacji z części uprawnień
Jak już wspomniano, osoba od razu uprawniona do (co do zasady) rocznego urlopu z tytułu macierzyństwa, może zrezygnować z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego. Ponadto, po spełnieniu warunków, określonych w art. 180 § 5 i 6 K.p., pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części na rzecz pracownika-ojca wychowującego dziecko.
Przy pobieraniu zasiłku macierzyńskiego w wysokości 80% podstawy wymiaru świadczenia bardzo istotna w tym momencie staje się kwestia wyrównania świadczenia do 100% jego podstawy. Takie jednorazowe wyrównanie zostało przewidziane w art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej. Będzie ono jednak mogło być wypłacone jedynie w przypadku rezygnacji z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi:
i to pod warunkiem niepobrania zasiłków macierzyńskich za okres odpowiadający okresom tych urlopów (np. przez ojca dziecka).
Z przytoczonego przepisu wynika, iż stosowne wyrównanie nie będzie miało zastosowania w wielu innych przypadkach, mających niewątpliwie zastosowanie w praktyce, a więc m.in. w razie rezygnacji z:
Warto zwrócić uwagę, iż nie została również uregulowana wysokość zasiłku macierzyńskiego, a właściwie kwestia jego stosownego wyrównania do 100% podstawy wymiaru, w przypadku śmierci dziecka w okresie przebywania np. na urlopie rodzicielskim. W takim przypadku rodzic nie rezygnuje z dalszej części tego urlopu, tylko urlop ten zostaje skrócony w oparciu o art. 1801 § 2 K.p., który co prawda odnosi się do podstawowego urlopu macierzyńskiego, jednak za sprawą art. 1821a § 6 tej ustawy ma również odpowiednie zastosowanie do urlopu rodzicielskiego. W świetle tego przepisu w razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego - odpowiednio urlopu rodzicielskiego - przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
|
Z tytułu urodzenia przy jednym porodzie lub przyjęcia na wychowanie jednocześnie |
|
Dodatkowy urlop macierzyński/na warunkach urlopu macierzyńskiego* |
Urlop rodzicielski** |
Razem (maksymalnie) |
|
jednego dziecka |
20 tygodni |
do 6 tygodni |
do 26 tygodni |
52 tygodnie |
|
dwojga dzieci |
31 tygodni |
do 8 tygodni |
do 26 tygodni |
65 tygodni |
|
trojga dzieci |
33 tygodni |
do 8 tygodni |
do 26 tygodni |
67 tygodni |
|
czworga dzieci |
35 tygodni |
do 8 tygodni |
do 26 tygodni |
69 tygodni |
|
pięciorga i więcej dzieci |
37 tygodni |
do 8 tygodni |
do 26 tygodni |
71 tygodni |
| * | udzielany w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku za okres podstawowego urlopu macierzyńskiego, jednorazowo lub w dwóch częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej |
| ** | udzielany w wymiarze wielokrotności tygodnia, bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego, jednorazowo albo nie więcej niż w trzech częściach, z których żadna nie może być krótsza niż 8 tygodni, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej |
UWAGA! Przy udzielaniu urlopów z tytułu macierzyństwa tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym (art. 1831 K.p.). |
|
|
|
||
|
|
||
|
Stanowisko MPiPS * |
||
|
Pytanie: "Od czyjego wynagrodzenia: mamy czy taty dziecka będzie liczona wysokość zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego w sytuacji gdy z podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego będzie korzystać mama dziecka pobierając w tym czasie zasiłek w wysokości 100%, natomiast z urlopu rodzicielskiego - tata dziecka pobierając za ten czas zasiłek w wysokości 60%?" Odpowiedź: "Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest ustalana dla osoby korzystającej z danego urlopu i liczona na podstawie jej wynagrodzenia za pracę. Zatem w tym przypadku zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego w wysokości 60% będzie liczony na podstawie wynagrodzenia za pracę taty dziecka". |
||
|
Komentarz Redakcji GP |
||
|
Wysokość zasiłku macierzyńskiego w tym przypadku zostanie ustalona w oparciu o art. 31 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu:
Natomiast podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika, w świetle art. 36 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej, co do zasady, stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres odpowiednio 12 lub pełnych miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Gdzie przez wynagrodzenie należy rozumieć przychód danego pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe finansowanych przez samego ubezpieczonego. |
||
|
|
||
|
Stanowisko MPiPS * |
||
|
Pytanie: "Od czyjego wynagrodzenia: mamy czy taty dziecka będzie liczona wysokość zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego w przypadku gdy przez cały roczny urlop związany z narodzinami dziecka będzie się pobierać zasiłek w wysokości 80%?" Odpowiedź: "Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest ustalana dla osoby korzystającej z danego urlopu i liczona na podstawie jej wynagrodzenia za pracę. Jeśli mama dziecka złoży wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim - urlopu dodatkowego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po nim - urlopu rodzicielskiego również w pełnym wymiarze z prawem do zasiłku w wysokości 80% i przez cały okres tych urlopów będzie korzystać z nich sama, wówczas wysokość zasiłku będzie liczona na podstawie jej wynagrodzenia za pracę. Natomiast w przypadku rezygnacji mamy dziecka z całości bądź części urlopu rodzicielskiego i przejęcia go lub jego części przez tatę dziecka, wówczas zasiłek w wysokości 80% przysługujący ojcu dziecka będzie liczony na podstawie jego wynagrodzenia za pracę". |
||
|
Stanowisko ZUS ** |
||
|
"Jeżeli ubezpieczona pobierająca zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru, zrezygnuje z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu dodatkowego w całości lub w części lub za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, na rzecz ojca dziecka, ubezpieczonemu ojcu dziecka zasiłek macierzyński przysługuje również w wysokości 80% podstawy wymiaru". |
||
|
Komentarz Redakcji GP |
||
|
Jeżeli matka dziecka w ciągu 14 dni po porodzie wystąpi o pełny wymiar wszystkich należnych jej urlopów z tytułu macierzyństwa, tj. podstawowego macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego i rodzicielskiego, wówczas zasiłek macierzyński za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Stanowi o tym art. 31 ust. 3 pkt 1 i 2 ustawy zasiłkowej. Ze stanowiska MPiPS i ZUS wynika, że bez znaczenia w tym przypadku jest, kto będzie korzystał z tego świadczenia, a więc np.: wyłącznie matka dziecka lub matka dziecka, a następnie (po jej rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego) ojciec dziecka, a gdy i on zrezygnuje z części tego urlopu, ponownie matka dziecka. Należy przypomnieć, że w przypadku gdy matka dziecka zrezygnuje z części urlopu rodzicielskiego lub jego pełnego wymiaru, z którego skorzysta ojciec dziecka, nie przysługuje jej jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego do 100% podstawy wymiaru zasiłku (art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej). |
||
|
|
||
|
Stanowisko MPiPS * |
||
|
Pytanie: "Czy tata dziecka będzie mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego w sytuacji gdy mama dziecka (której umowa o pracę przedłużona do dnia porodu uległa rozwiązaniu z tym dniem) nie jest na urlopie macierzyńskim, ale pobiera zasiłek macierzyński?" Odpowiedź: "Nie, ponieważ warunkiem udzielenia urlopu rodzicielskiego jest wcześniejsze korzystanie z podstawowego urlopu macierzyńskiego przysługującego mamie dziecka będącej pracownicą a bezpośrednio po nim z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Urlop rodzicielski stanowi więc kontynuację tych urlopów. Jeśli mama dziecka nie ma prawa do urlopu macierzyńskiego (ani podstawowego ani dodatkowego), a tylko do zasiłku, to tata dziecka nie będzie mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Warto jednak pamiętać, że w takiej sytuacji mama dziecka ma prawo do zasiłku również za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego". |
||
|
|
||
|
Stanowisko ZUS ** |
||
|
"W przypadku gdy dziecko urodziło się przed 17 czerwca 2013 r., zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego oraz dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz w wysokości 60% podstawy wymiaru za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego, niezależnie od terminu wystąpienia z wnioskiem o wypłatę tego zasiłku. Powyższa zasada dotyczy również zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej". |
||
|
|
||
|
Stanowisko MPiPS * |
||
|
Pytanie: "Czy mamy bliźniaków urodzonych pod koniec 2012 r., które w dniu wejścia w życie nowej ustawy przebywały jeszcze na podstawowym albo dodatkowym urlopie macierzyńskim, mogą skorzystać z nowego urlopu rodzicielskiego?" Odpowiedź: "Tak, mogą. W przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie wymiar urlopu macierzyńskiego: podstawowego i dodatkowego udzielonego na zasadach obowiązujących przed 17 czerwca 2013 r. wynosił 37 tygodni. Jest więc możliwe, że mamy bliźniaków urodzonych pod koniec 2012 r. w dniu wejścia nowej ustawy w życie nadal korzystały z podstawowego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Mama bliźniaków, która w dniu wejścia w życie nowej ustawy korzystała z podstawowego urlopu macierzyńskiego, jest uprawniona do wydłużonego urlopu dodatkowego, a po wykorzystaniu pełnego wymiaru tego urlopu, również do nowego urlopu rodzicielskiego. Mama bliźniaków, która w dniu wejścia w życie nowej ustawy korzystała z dodatkowego urlopu macierzyńskiego udzielonego na starych zasadach, jest uprawniona do urlopu uzupełniającego w wysokości różnicy między nowym wymiarem dodatkowego urlopu macierzyńskiego a wymiarem urlopu już wykorzystanym, a po skorzystaniu z tego urlopu, również do urlopu rodzicielskiego". |
||
|
Pytanie: "Czy mama dziecka, które planowo powinno było przyjść na świat na początku 2013 r., ale urodziło się jako wcześniak pod koniec 2012 r. będzie mogła skorzystać z dłuższego urlopu macierzyńskiego?" Odpowiedź: "To zależy od sytuacji. Jeżeli ze względu na stan zdrowia dziecko przedwcześnie urodzone pozostawało w szpitalu, a jego mama przerwała z tego powodu urlop macierzyński - to może się zdarzyć, że w dniu 17 czerwca 2013 r. nadal korzystała z podstawowego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego i tym samym będzie miała prawo do urlopu rodzicielskiego". |
||
|
Komentarz Redakcji GP |
||
|
Uprawnienia do uzupełniającej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego dla osób, które w dniu 17 czerwca 2013 r. korzystały z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, bez względu na to, kiedy dziecko (dzieci) przyszło na świat, wynika wprost z art. 29 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 675). |
||
|
|
||
|
Stanowisko MPiPS * |
||
|
Pytanie: "Czy można skorzystać z urlopu rodzicielskiego z prawem do zasiłku w wysokości 80%, jeżeli w dniu wejścia ustawy w życie, a więc 17 czerwca 2013 r., było się już na dodatkowym urlopie macierzyńskim udzielonym na starych zasadach?" Odpowiedź: "Nie, ponieważ o taki wariant urlopu należy wnioskować nie później niż 14 dni po porodzie. W tym przypadku można skorzystać z urlopu rodzicielskiego z prawem do zasiłku w wysokości 60%, a przed nim, na pisemny wniosek złożony do pracodawcy, również z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w uzupełniającym wymiarze z zasiłkiem w wysokości 100%". |
||
|
|
||
|
Stanowisko MPiPS * |
||
|
Pytanie: "Czy za rezygnację z nieobowiązkowej części podstawowego urlopu macierzyńskiego (czyli 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka) przysługuje ekwiwalent pieniężny?" Odpowiedź: "Nie. Rezygnując z części podstawowego urlopu macierzyńskiego nie ma się prawa do żadnej rekompensaty pieniężnej z tego tytułu. Ponadto należy pamiętać, że mama dziecka po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu może zrezygnować z pozostałej jego części, ale pod warunkiem wykorzystania tej części urlopu przez tatę dziecka". Pytanie: "A za dodatkowy urlop macierzyński?" Odpowiedź: "Nowa ustawa wprowadza możliwość udzielenia, na podstawie jednego wniosku, bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po takim urlopie - urlopu rodzicielskiego, także w pełnym wymiarze. W takim przypadku za cały okres korzystania z tych urlopów będzie przysługiwać zasiłek macierzyński w wysokości 80%. Natomiast przy rezygnacji z korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego będzie przysługiwało wyrównanie zasiłku - do wysokości 100%". |
||
|
Komentarz Redakcji GP |
||
|
W świetle art. 31 ust. 3 ustawy zasiłkowej jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego do 100% podstawy wymiaru zasiłku przysługuje jedynie w przypadku rezygnacji z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi:
i to pod warunkiem, że zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresom tych urlopów nie zostanie pobrany np. przez ojca dziecka. |
||
|
|
||
|
Stanowisko ZUS ** |
||
|
"W przypadku gdy ubezpieczona matka dziecka występując z wnioskiem o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego nie występuje od razu o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, np. gdy rozpocznie korzystanie z zasiłku macierzyńskiego przed porodem, zasiłek macierzyński przysługuje jej w wysokości 100% podstawy wymiaru. Jednakże po złożeniu przez pracownicę wniosku, o którym mowa w art. 1791 Kodeksu pracy, a w przypadku pozostałych osób, wniosku o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze oraz za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze w terminie i na zasadach określonych w art. 1791 Kodeksu pracy, tj. w ciągu 14 dni po porodzie, dokonuje się rozliczenia różnicy między wypłaconym zasiłkiem w wysokości 100% a należnym w wysokości 80%". "W przypadku wystąpienia ubezpieczonej o wypłatę zasiłku macierzyńskiego przed porodem, nie ma przeszkód, by w celu otrzymania zasiłku macierzyńskiego w wysokości 80% od pierwszego dnia wnioskowanego okresu, wystąpiła równocześnie z pisemnym wnioskiem o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze oraz za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze". |
| * | źródło: www.rodzicielski.gov.pl |
| ** | źródło: www.zus.pl |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
